چکیده

هدف:

اندیشمندان با رویکردهای مختلفی در روانشناسی به مطالعه دین و سازه های هیجانی آن پرداخته اند و سرآغازی برای مطالعه روان سنجی در خصوص دین و پدیده های دینی ایجاد کرده اند. هدف پژوهش حاضر تدوین مدل مفهومی خوف از خدا بر اساس دیدگاه علامه طباطبایی، ساخت و بررسی ویژگی های روانسنجی آن روی بزرگسالان بود. با توجه به گستره موضوع خوف از خدا در دین اسلام با بررسی ادبیات پژوهش، فقدان ابزاری که خوف از خدا را مستقلا مبتنی بر اندیشه اسلامی مورد سنجش قرار دهد محرز شد. از سوی دیگر ابزاری که در داخل کشور با موضوع خوف از خدا ساخته شده مبتنی بر مدل مفهومی نیست، و مستقلا به سنجش خوف از خدا نمی پردازد. از این رو ضرورت داشت تا مقیاسی مبتنی بر مدل مفهومی و بصورت مستقل متناسب با دیدگاه افراد جامعه اسلامی کشور ایران ساخته شود

روش:

بر این اساس محقق با استفاده از منابع اندیشه علامه طباطبایی به تبیین موضوع خوف از خدا، مدل پدیدایی و مدل مفهومی آن پرداخت. همچنین پژوهشگر با کشف و استخراج مولفه های خوف از خدا در پی شناسایی بهترین گویه هایی بود که هیجان خوف از خدا را در افراد بزرگسال اندازه گیری نماید

طرح پژوهش مطالعه حاضر در زمره طرح های ترکیبی از نوع اکتشافی قرار داشت. به منظور تدوین مدل مفهومی ابتدا اطلاعات کیفی گرد آوری شد و سپس بر اساس یافته های برگرفته از داده های کیفی اطلاعات کمی طی دو مرحله با هدف مدرج سازی پرسشنامه و بررسی ویژگی های روان سنجی آن گردآوری شد. در مطالعه کمی جامعه متنی تحقیق آثار مكتوب علامه الباطبایی و نمونه متنی تحقیق، دوره ۲۰ جلدى تفسير الميزان بود. در مطالعه کمی با هدف مدرج سازی و رواسازی و همچنین اعتبار یابی پرسشنامه، جامعه آماری طلاب حوزه علمیه قم (پایه 6 تا 9) و دانشجویان دانشگاه قم و دانشگاه آزاد واحد قم (کارشناسی) اعم از برادر و خواهر در سال تحصیلی ۱۳۹۶ - ۱۳۹۷ بودند. داده های کمی به منظور مدرج سازی و رواسازی به ترتیب از نمونه ای با اندازه ۲۵۱ و ۲۲۱ نفر جمع آوری شد. ابزار مورد استفاده علاوه بر مقیاس محقق ساخته خوف از خدا از دیدگاه علامه طباطبایی، خرده مقیاس خوف از خدا مظاهری و پسندیده (۱۳۹۰)، مقیاس جهت گیری مذهبی آلپورت (۱۹۵۰) و پرسشنامه رگه اضطراب اسپیلبرگر (۱۹۷۰) بودند

یافته ها:

یافته های ساخت کیفی پژوهش نشان داد:

- بر اساس اندیشه علامه طباطبایی سازه خوف از خدا دارای مدل پدید آیی، مدل مفهومی متشکل از دو مولفه (احساس نگرانی و احساس مراقبت) و هر مولفه دارای دو زير مولفه بود.

- همچنین مفهوم خوف از خدا دارای دو دسته نشانه ( درونی و بیرونی) بود یافته های ساخت کمی پژوهش نشان داد با بررسی دو شاخص( اCV و CVR)، محتوای نظری (مولفه ها، زیر مولفه ها و نشانه ها) و محتوای درونی (گویه ها) پرسشنامه از روایی محتوای مناسبی برخوردار است.

- در راستای کشف ساختار عاملی ابزار با انجام تحلیل عاملی کافي و استفاده از ملاک نگهداری عامل هایی که ارزش های بزرگتر از 5/1 کیسر- گاتمن است، راه حل 4 عاملی با تبیین42/41٪ واریانس (عامل 1: 55/18%، عامل2: 90/11% ، عامل 3: 87/5% و عامل4 : 10/5%  از واریانس را تبیین کرد) كل استخراج شد.

-نتیجه بررسی شاخص های برازش مطلق ( 455/1=  CMIN/ DF  . 901/0 = اGF و 045/0 = RMSEA)

و برازش نسبی ( 0/922 = CFI) نشان داد پرسشنامه دارای روایی عاملی است

-همچنین شاخص همبستگی p<0/05) و 0/15 =r ) بیانگر روایی همگرا و (r=0/28 , p<0/01) بیانگر روایی واگرا پرسشنامه است.

- همچنین میزان توافق (0/01 = p و 0/20 =r )میان نتایج حاصل از پرسشنامه خوف از خدا و آزمون جهت گیری مذهبی (ملای خارجی) حکایت گر وجود روایی ملاکی پرسشنامه خوف از خدا است.

- در بررسی اعتبار مقیاس، ضریب آلفای کرونباخ در دو مرحله آزمایشی و تنهایی به ترتیب 0/784 و 0/819 می باشد و در دو بار اجرای) فاصله زمانی 65 روز ) پرسشنامه در بین 37 نفر ضریب پایایی برابر با با 63/0 بود

نتیجه:

: از آنجا که ابزار سنجش خوف از خدا با هدف غربالگری و سنجش شدت هیجان خوف افراد تولید شد، سعی بر آن بود که بهترین گویه های انتخاب شود با این وجود، اعتبار و روایی ابزار در حد متوسط بود و نیازمند به مطالعه بیشتر و توسعه دقیق تری دارد

کلید واژه ها:

خوف از خدا، ترس، مقیاس مذهبی، اندیشه علامه طباطبایی، اضطراب

نوع

بسته